ArchiefArtikelenZoeken
01.09.06

Geen EU-praatjes voor Jan Jaap

Door: Erik Appelman, Aardrijkskunde schooltv

Schooltv-serie over de EU`

Jan Jaap van der Wal staat achter het katheder in de ovale zaal van het Europees Parlement in Straatsburg. ‘Schooltv heeft het plan opgevat mij het aardrijkskundeprogramma EU-geografie te laten presenteren. Wie is hier voor en wie is tegen?’ Het stembord komt in beeld: 75 voor, 543 tegen. Dan roept Jan Jaap monter: ‘Maakt niet uit, ik doe het toch…’

De camera zwenkt, de zaal is leeg. Op de achtergrond horen we Jan Jaap zachtjes grinniken. Hij heeft er zin in….
Deze scène geeft de sfeer van het programma goed weer. Natuurlijk, EU-geografie moet leerzaam en informatief zijn, maar ook leuk. De doelgroep, de leerlingen van de bovenbouw (havo en vwo) loopt, net als veel andere Nederlanders, niet warm voor de EU. De EU is onderdeel van het eindexamenprogramma voor aardrijkskunde. Verplichte kost dus, maar boeiend is het onderwerp voor menig leerling allerminst.
Aardrijkskundedocenten, die de stugge lesstof aan de leerlingen moeten doceren, kunnen hun borst nat maken. De presentatie van Jan Jaap van der Wal moet zorgen dat veel leerlingen willen kijken naar een televisieprogramma over de Europese Unie, dat aansluit bij de eindtermen voor het domein ‘Politiek en Ruimte’. EU-geografie bestaat uit vier afleveringen van vijftien minuten en een website. De afleveringen zijn geen opsommingen van droge feiten en archiefbeelden. Het draait om mensen die direct met de EU te maken hebben. De presentator is cabaretier en tekstschrijver Jan Jaap van der Wal, beter bekend van het satirische tv-programma Dit was het nieuws. En die laat zich niet met een kluitje in het riet sturen! Zijn kritische en gevatte benadering houdt de geïnterviewde gasten scherp en doet je op het puntje van je stoel zitten.

Kermis
In aflevering 1 van EU-geografie reist Jan Jaap naar Straatsburg om europarlementariër Kathalijne Buitenweg aan de tand te voelen. Eens in de maand verhuizen alle dossiers, werknemers, stagiairs, journalisten en parlementariërs van Brussel naar Straatsburg en weer terug. In het hypermoderne ‘Louise Weiss’-gebouw komt dan alles samen.
Jan Jaap heeft zo zijn bedenkingen. Afgezien van de kosten voor de bouw en de maandelijkse verhuizing, wordt het gebouw voor veel te veel geld gehuurd door de Europese Unie van de gemeente Straatsburg. ‘Ik ben voor Europa, nog steeds, maar dit is echt onzin’, zegt Jan Jaap geïrriteerd. ‘Tuurlijk het is een magnifiek gebouw en de grote plenaire zaal is duizelingwekkend groot, maar hoeveel kosten zouden we niet besparen als we deze maandelijkse kermis achterwege zouden laten. Het enige nadeel, je blijft dan wel zitten met dit gebouw. Kathelijne Buitenweg komt met een mogelijke oplossing. Het gebouw zou dienst kunnen doen als de nieuwe supranationale en innovatieve Europese universiteit waar zo veel over te doen is.

Manenschijt
Jan Jaap volgt het politiek debat van een van de vele commissievergaderingen vanaf de publieke tribune. ‘Ik heb er twee dagen ademloos gezeten met een koptelefoontje op waarin een tolk de boel voor mij aan het vertalen was op een manier waar je zo droevig en agressief van werd dat ik af en toe de neiging had op te staan en te roepen: hé, het hóeft niet, hè. Als je het leven niet meer ziet zitten moet je dat niet aan míj willen overbrengen. Je kunt ook met de lift naar de bovenste verdieping gaan en dan in zes talen naar beneden springen, maar dit kan echt niet!
En absoluut geen humor. Op een gegeven moment maakte de tolk een vergissing. Ze zei: “Rozengeur en manenschijt”. Het was het allerleukste moment van de vergadering.’

Krieltjes
Bij de boer heeft Jan Jaap het beter naar zijn zin. In zijn eigen Friesland spreekt hij gepassioneerd met Jaap Botma. Die heeft 150 ha akkerland en verbouwt voornamelijk pootaardappelen, maar ook peen, ui, granen en suikerbieten. Op de laatste twee ontvangt hij EU-subsidie. ‘Toeslagrechten’ noemt hij het zelf. Jan Jaap vraagt naar het waarom van de subsidies, maar ook legt hij de morele vraag aan Botma voor: zijn de subsidies wel eerlijk en gewenst?
Typerend is de reactie van Botma. ‘Nederlanders zijn vaak erg kritisch over subsidies voor de landbouw; oneerlijk en onterecht, hoor je vaak. Over subsidies voor cultuur zijn ze dat vaak veel milder.’ Toch is Botma reëel: ‘Subsidieregelingen zijn misschien te ver doorgeslagen. Natuurlijk moet het minder, maar doe het wel geleidelijk.’ Botma zelf maakt zich geen zorgen over de toekomst. Hij investeert in de ontwikkeling van resistente pootaardappelen. Op de lange termijn zal hij overleven – ook zonder subsidies. Daarvan is hij over tuigd. Jan Jaap ontdekt in Botma’s kassen een pallet met ‘krieltjes’. Botma maant tot voorzichtigheid. Ze zijn in het lab gekweekt. Het is de kiem van een nieuwe generatie pootaardappelen. De hele pallet is 3300 euro waard. ‘Dure krieltjes’, lacht Jan Jaap.

Virtuele lidstaat
In Litouwen ontmoet Jan Jaap Vytautas Landsbergis. Professor Landsbergis is de voormalige en eerste president van het onafhankelijke Litouwen. Hij is tegenwoordig europarlementariër en vertelt bevlogen over wat het lidmaatschap van de EU voor zijn land en volk betekent.
De geschiedenis druipt van deze man af. Hij heeft veel meegemaakt en veel te vertellen. ‘Jullie profiteren nu al zolang van het lidmaatschap, dat jullie het als gewoon beschouwen. Voor ons is leven onder een gemeenschappelijke Europese vlag in vrijheid en democratie een droom die werkelijkheid is geworden.
Deze Unie is voor ons van onschatbare waarde.’ Dat is in Nederland wel anders: veel Nederlanders zijn pessimistisch, zien de toegevoegde waarde niet meer. Politici zijn voorzichtig. Zij houden zich liever aan de oppervlakte als het gaat om de EU. ‘En toch, we moeten verder, we kunnen niet meer terug’, zegt Mei Li Vos. Zij is een jonge politicologe en houdt zich ook bezig met de Nederlandse en Europese toekomst.
Europa en de EU gaan een onzekere toekomst tegemoet. Nieuwe grootmachten doemen op. Wil de EU als grootmacht staande blijven, dan moeten we keuzes maken. Open markt, open grenzen. Niet bang zijn voor de toekomst is haar boodschap. Te beginnen bij de binnengrenzen. ‘Die zijn nog lang niet zo open als men wel suggereert’, aldus Mei Li. ‘Sociale verzekeringen, ziektekosten, pensioenen zijn nog altijd niet overdraagbaar. Zo blijf je gebonden aan je eigen land.’
Mei Li pleit voor de oprichting van een 26e virtuele lidstaat. ‘Iedere EU-burger kan gebruik maken van de diensten die hier worden aangeboden en iedereen is gelijk. Als deze last wegvalt zijn mensen mobieler en gemotiveerder om zich vrij te vestigen waar ze willen. Er zal een stroom van arbeid, afzet en productie ontstaan. Ieder gebied zal eigen comparatieve voordelen ontwikkelen. De EU zal competitiever worden en meer invloed kunnen uitoefen op de wereldmarkt.’
Jan Jaap verzucht. Hij denkt terug aan dat ene moment in een bar in Straatsburg. ‘Bij het weggaan zag ik een Duitser een zacht tikje geven op de schouder van de Nederlander. Een teken van verbondenheid. Het waren collega’s. Twee socialisten – samen alleen in Straatsburg. Het zijn ook maar gewoon mensen. En daarom ben ik voor Europa.’ ■

Meer informatie
• www.eigenwijzer.nl/eugeografie
• www.schooltv.nl/docenten

Uitzending EU-geografie
7 september Grensverleggend Europa. Hoe werkt de Europese Unie?
14 september Grenzen aan de steun. Wat is de invloed van de EU op de landbouw?
21 september Grenzen vervagen. Hoe zorgt de EU voor welvaart en welzijn in alle lidstaten?
28 september Open en gesleten grenzen. De toekomst van de EU, mondialisering of afzondering?
Telkens van 9.30-9.45 uur op Ned. 2, Z@pp



Printversie