ArchiefArtikelenZoeken
01.04.07

Nieuwe Bosatlas biedt meer regionaal perspectief

Door: Joop van der Schee

De wereld verandert razendsnel. Na zes jaar is een nieuwe Bosatlas dan ook geen overbodige luxe. Hij bevat maar liefst 400 nieuwe kaarten. De inhoudelijke vernieuwing is sterk bepaald door het nieuwe bovenbouwprogramma havo/vwo en actuele geografische thema’s. Én er is een aanzet om zelf met digitale kaarten aan de slag te gaan.

'Er is veel op de schop gegaan', zegt manager Atlasproducties Johan Russchen. ‘Deze nieuwe atlas betekende een forse ingreep. Dat de impact van het nieuwe Tweede Faseprogramma zo groot zou zijn, had ik niet voorzien. Maar de nieuwe regionale benadering is voor een atlasmaker prettig. Je kunt prima inspelen op wat er in het onderwijs aan de orde moet komen. Deze 53ste editie heeft 400 nieuwe kaarten en er zijn 24 extra pagina’s toegevoegd. Eigenlijk wilden we de atlas niet nog dikker maken. Maar ja, wat moet je weglaten als je nieuwe kaarten toevoegt? De kaart van Israël eruit, dat kan toch niet? Na veel wikken en wegen hebben we uiteindelijk toch gekozen voor extra pagina’s. En de kaartpagina van Israël valt nu uitstekend op zijn plaats naast een nieuw kaartblad over conflictgebieden in Zuidwest-Azië.’

Veranderingen
Bijzonder in de nieuwe atlas zijn de kaarten over het veranderende landschap in Nederland, waarbij de afname van heidegronden en de toename van de verstedelijking tussen 1900 en 2004 prachtig te zien zijn. Detailkaarten naast de overzichtskaarten tonen recente ingrepen in het landschap, zoals het inrichtingsplan voor het eilandje Tiengemeten en de aanleg van de Blauwe Stad in Groningen (kaarten 32C en D).
Nieuw zijn de reliëfmodellen die gebaseerd zijn op het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). Dankzij zogeheten laseraltimetrie (een remote-sensingtechniek) kunnen kleine hoogteverschillen in het terrein uiterst nauwkeurig weergegeven worden. Dat levert fraaie plaatjes op van ondermeer Mijdrecht en omgeving (kaart 37G), waarbij de ontginningbasis (het niet afgegraven veen of ‘bovenland’) goed te onderscheiden is van diep liggende droogmakerijen, die de overheid nu gedeeltelijk weer wil omzetten in plassen. Over veranderend landschap gesproken.
Ook verder van huis worden in de 53ste druk van de Grote Bosatlas veranderingen in beeld gebracht. De Krakatau voor, tijdens en na de uitbarsting (kaarten 150D, E, F) of het (officiële) aantal mensen dat verplaatst moest worden voor de aanleg van het Drie Kloven-stuwmeer in de Chang Jiang (Jangstekiang).
Ook de kaarten met de groei van de handel en de welvaart per land in Europa tussen 1965 en 2005 geven ‘stof tot verwerken en gelegenheid tot denken’, zoals het zo mooi heet in de eerste druk van de Grote Bosatlas uit 1877. Dat geldt misschien nog meer voor de drie kaartbladen die gebaseerd zijn op de European Values Study, zoals de kaart die de tevredenheid met de leefomgeving in Europa laat zien (kaart 84E). Prima om met leerlingen na te denken over opvattingen over cultuur, welzijn, democratie, tolerantie en Europees bewustzijn.
Voor het aardrijkskundeonderwijs zijn kaarten die mogelijkheden bieden voor vergelijken en het leggen van verbanden van groot belang. Dat kan nog niet bij alle thema’s, maar de laatste drukken van de Bosatlas bieden er wel steeds meer mogelijkheden voor. De 53ste druk is daarop geen uitzondering.

Nieuwe kaarten
De atlas bevat veel informatie die aansluit op het nieuwe examenprogramma havo/vwo. De uitgever mikt daarmee duidelijk op dit schooltype en veel minder op het vmbo, al staat voorin dat deze atlas bedoeld is voor vmbo, havo en vwo. Jammer is wel dat de nieuwe Bosatlas achterin geen domeinregister meer heeft zoals vorige drukken. Zo’n register is handig als je bij je lesonderwerp op zoek bent naar passende kaarten.
Al doorbladerend kom je wel verrassende toevoegingen tegen. Voor Zuidoost-Azië en Indonesië zijn elk twee bladen met tien kaarten en een paar grafieken beschikbaar. Bij de VS zijn maar liefst zes pagina’s toegevoegd: twee met kaarten over natuurgeweld (kaart 176), twee over onderdelen van de stedelijke problematiek en twee over het grensgebied Mexico-VS. Verder bevat de 53ste druk vier nieuwe kaartbladen over het Middellandse Zeegebied met als thema’s tektoniek, klimaat, irrigatie en bodemdegradatie en tot slot welvaart, toerisme en migratie. Kaart 126B laat het risico van aardbevingen zien. Op het blad ‘Irrigatie en bodemdegradatie’ staan boeiende kaarten over jaarlijkse evapotranspiratie, verwoestijning en waterschaarste.
Een vreemde eend in de bijt zijn de zes opnames van algenbloei bij de Kerkenna-eilanden in Tunesië. Een leerling zal zich niet alleen afvragen wat hij ziet, maar zal ook tevergeefs in het register de locatie van deze eilandengroep opzoeken. De topografie van de zuidkust van het Middellandse Zeegebied is sowieso lastig te traceren als je geen genoegen neemt met de staatkundige en natuurkundige kaarten van het continent Afrika, van 1 op 25 miljoen.
Daar staat echter veel positiefs tegenover. Er is veel meer aandacht voor India en China. Het dubbele kaartblad India bevat onder meer informatie over de slums in Mumbai, de spreiding van IT-bedrijven in Bangalore, en irrigatiegebieden en waterkrachtcentrales bij het Narmada stuwdamproject. Op het dubbele kaartblad China komen zaken aan de orde als de spreiding van etnische groepen, godsdiensten en regionale autonomie en ook de economische groei en buitenlandse investeringen per regio.
Ook bij de wereldkaarten zijn interessante vernieuwingen doorgevoerd. Mijn oog viel op de Failed States Index. Volgends de legenda bij deze kaart gaat het om een index die gebaseerd is op twaalf sociale, economische of politieke indicatoren. Er is onder meer gelet op de bevolkingsdruk in een land, de aantasting van mensenrechten, de uitbarstingen van geweld, de afbraak van openbare dienstverlening, het aantal vluchtelingen en een eventuele economische terugval. Nederland scoort laag op de index, net als Canada, Zweden en Nieuw Zeeland. Hoog scoren Sudan, Irak, Afghanistan en Congo. De kaart is gebaseerd op gegevens van Fund for Peace. Op hetzelfde kaartblad ‘Tegenstellingen in verschillende dimensies’ staan ook kaarten over de persvrijheid en het ondernemingsklimaat per land. Het kaartblad over de internationalisering van de textielindustrie uit de 52ste druk is gesneuveld. Dat wordt meer dan voldoende gecompenseerd door twee nieuwe kaartbladen over mondialisering. Daarop staat onder meer per land het aantal personen per 1000 inwoners met een internetverbinding in 2002 en de belangrijkste internetstromen in de wereld.

Goed gevoel
Natuurlijk zijn er bij de nieuwe atlas kritische vragen te stellen over de inhoud van bepaalde kaarten en legenda’s – daar kunnen de atlasmakers hun voordeel mee doen. Het overheersende gevoel bij deze nieuwe atlas is echter goed. Het is een mooi vormgegeven en kleurrijk boekwerk. De nieuwe Grote Bos is rijk aan nieuwe regionale en thematische kaarten. Ook de fysische geografie en de culturele geografie komen beter uit de verf dan bij vorige edities. En dat de atlas met haar tijd mee gaat, blijkt onder meer uit wereldkaarten in de nieuwste druk met per land de dreiging van terrorisme (kaart 207G), het percentage rokers en cannabisgebruikers, de verspreiding van aids en de kwaliteit van het rechtssysteem.
Interessant detail is dat deze atlas niet in Verweggistan is gedrukt, maar dicht bij huis in Amersfoort. Johan Russchen daarover: ‘De kostenbesparing van het laten drukken in een lagelonenland weegt voor ons niet op tegen de voordelen van het produceren in Nederland. Het gaat niet om een standaardproduct. Bij het produceren van zo’n complex boekwerk is goede communicatie essentieel en vanuit Groningen sta je binnen twee uur op de stoep bij de drukker in Amersfoort om zaken door te spreken.

Online
In een tijd waarin digitale kaarten sterk in opmars zijn, is het natuurlijk best eigenaardig dat de Bosatlasmakers nog steeds papieren kaarten maken – van digitale databestanden nota bene. Bij de vorige druk van de Grote Bosatlas zat een cd-rom; de 53ste editie wordt aangevuld met een website die meer bevat dan de cd-rom en gebruiksvriendelijker is, aldus de uitgever. ‘Maar de kaarten uit de Bosatlas zijn niet digitaal beschikbaar,’ aldus Russchen, ‘zolang daarvoor nog geen bevredigend betaalsysteem bestaat.’
Bovendien, zo stellen de makers van de Bosatlas in hun persbericht, gaat de voorkeur van vrijwel alle atlasgebruikers nog steeds uit naar een papieren atlas. Op de website www.bosatlasonline.nl gaat de Bosatlasredactie straks allerlei informatie aanbieden. Het gaat om CBS-gegevens op wijk- en buurtniveau, zoals de gemiddelde huizenprijs in een wijk, de spreiding van de islam over Europa, gegevens over werk en inkomen, de productie van voedingsgewassen, de energiebehoefte, het opleidingsniveau en de gemiddelde levensverwachting. Je kunt straks zelf informatie uit deze dataverzameling selecteren en weergeven in grafieken, tabellen en kaartjes. Die kaartjes kunnen vervolgens op de eigen computer worden opgeslagen en uitgeprint. Ook is het de bedoeling dat je straks je eigen gps-gegevens kunt gebruiken als input voor een kaart. Dan kun je bijvoorbeeld zelf een wandelroute in kaart brengen of de locatie van bepaalde winkels aangeven. Bosatlas Online kaarten kunnen straks ook geïmporteerd worden in Google Earth. Daarnaast zal Bosatlas Online een dekkend satellietbeeldenbestand van Nederland bevatten. Door de postcode in te tikken kun je het satellietbeeld van je eigen omgeving oproepen. De website is beschikbaar vóór de start van het komende schooljaar, dus vanaf 1 augustus 2007, beloven de atlasmakers.
Een bijlage van het persbericht over de nieuwe Bosatlas eindigt met een intrigerende tekst: ‘Uiteindelijk bepaalt niet alleen de kaartenmaker, maar ook de gebruiker hoe de wereld eruit ziet. Daarom kunt u op Bosatlas Online zelfgemaakte kaarten inbrengen; na een screening van de Bosatlasredactie worden ze opgenomen in een aparte kaartenverzameling. Zo creëren de gebruikers van de Bosatlas samen uiteindelijk hun eigen atlas, raadpleegbaar voor iedereen!’ Het zou geweldig zijn als dit echt van de grond komt. Leerlingen en leraren die in een geografische community of learners samen aan de slag gaan met het in kaart brengen van de wereld om hen heen. Aardrijkskunde in de 21ste eeuw ten voeten uit!



Printversie